تون‌تاب‌ها چه کسانی بودند؟ | شگرد عجیب تامین روشنایی حمام‌های قدیمی با سنگ شیشه
همشهری آنلاین- سروش جنابی: شیوه تامین سوخت و گرم نگه داشتن آب حمام های سنتی در روزگار قدیم از وجود امکانات بدوی و ابتدایی برای نظافت عمومی اهالی تهران قدیم حکایت دارد.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
نخستین حمام‌های عمومی تهران به دیگ های بزرگی مجهز بودند که مخزن سوخت هم به شمار می رفتند. آنطور که در برخی منابع مکتوب آمده، گرم نگه داشتن دیگ حمام با هیزم یکی از سخت ترین مشاغل آن روزگار بوده و کمتر کسی به کار کردن در اتاقک‌های ترسناک سوخت‌رسانی حمام ها راضی می شد.
محمود منیعی، تهران‌پژوه، در باره شیوه تامین سوخت نخستین حمام های تهران می گوید:«نخستین حمام های تهران، اتاق تون داشتند؛ اتاقکی که یک نفر در آن مستقر می شد و با سوخت های متداول مثل نفت، گازوئیل و گاهی با هیزم خشک و تپاله گاو دیگ حمام را گرم نگه می‌داشت. به این افراد تون‌تاب می‌گفتند و عوام شغل تون‌تابی را یکی از حقیرترین مشاغل دوره صفوی و قاجار می دانستند.»
در باره تامین سوخت روشنایی حمام های قدیمی تهران هم روایت های مختلفی نقل شده است. منیعی معتقد است سیر روشنایی حمام های سنتی تهران با گذشت زمان تکمیل شده است: «روشنایی فضای داخلی نخستین حمام های تهران با استفاده از سنگ های معروفی به نام «سنگ روشنایی» یا «سنگ شیشه» که در بام حمام کار می گذاشتند امکان‌پذیر بوده است. گفته می شود در برهه‌ای به این سنگ ها جام حمام هم می گفتند و دهخدا واژه «جام حمام» که در برخی اشعار آمده را همان سنگ شیشه هایی دانسته که برای تامین روشنایی نصب می کردند.»
برای تامین روشنایی فضای داخل حمام ایده جالب دیگری هم وجود داشته است. منیعی در این باره می‌گوید: «در برخی حمام ها، سنگ بزرگ شفافی را که سبز کمرنگ بود، فضای یکی از دیوارها را احاطه و روشنایی روز پس از تابیدن روی این سنگ، داخل حمام را روشن می‌کرد. بعدها استفاده از چراغ برق متداول شد و محفظه‌ای بیرون از فضای داخلی را به نصب چراغ برق اختصاص دادند که اتصالی ایجاد نشود. سنت حمام رفتن بعد از غروب آفتاب از آن زمان میسر شد، اما همچنان ساعت بیشتر حمام‌ها از طلوع تا غروب آفتاب بود.»
