ادامه بلاتکلیفی بافت تاریخی قم بعد از ۵ سال و سردرگمی ساکنان

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – مهدی بخشی سورکی: بر اساس اعلام شورای عالی شهرسازی و معماری، از بین ۱۳ هزار هکتار محدوده شهری در قم، حدود ۳۱۵ هکتار به عنوان بافت تاریخی تعریف و مصوب شده است که البته برخی از کارشناسان نسبت به این میزان محدوده، انتقاداتی دارند.

آنان معتقدند حداکثر وسعت بافت تاریخی در قم حدود نصف میزان اعلام شده از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری است و مابقی مناطق، شرایط بافت تاریخی را ندارند؛ چرا که باور دارند بافت تاریخی، محیطی انسان‌مدار و محله‌محور و اجتماعی شامل مکان‌های عمومی و شخصی بوم‌ساز است که طی نظمی خاص، طبیعی و بر اساس نیازهایی که در طول زمان ایجاد شده است با یکدیگر مرتبط شده‌اند و نمی‌توان به دلیل وجود لکه و یا دانه‌ای تاریخی در یک محدوده آن بافت تاریخی نامید.

انسان، خانه، دارا بودن اماکن عمومی همانند مسجد، آب‌انبار، تکیه، حمام، بازار و شکل‌گیری در طول تاریخ، نظم و پیوستگی و همگونی و داشتن خط آسمان یکسان و کم‌ارتفاع، بی تأثیری فن‌آوری امروزی در تکوین و شکل‌گیری آن، مطابقت با شرایط جغرافیایی منطقه، استفاده از مصالح بومی در ساخت و ساز، دستوری و آمرانه نبودن شکل‌یابی آن، خود پا و خود نگهدارنده بودن، از عناصر اصلی بافت تاریخی است.

موضوع بافت تاریخی و بافت فرسوده در استان قم مخالفان و موافقانی دارد و البته ملاک عمل برای اجرای برنامه‌ها در هر یک از این دو محدوده باید بر اساس مصوبه کمیسیون ماده ۵ استانداری و البته با موافق میراث فرهنگی باشد که طی سال‌های اخیر دو بار طرحی برای بافت تاریخی قم تهیه شده که با وجود تصویب در کمیسیون ماده ۵ با مخالفت میراث فرهنگی قرار گرفته است.

اداره کل میراث فرهنگی قم می‌گوید، محدوده بافت تاریخی شهر قم در سال‌های گذشته توسط معاونت میراث فرهنگی تعیین و ابلاغ شده و علاوه بر تعیین محدوده تاریخی، ضوابط اختصاصی این محدوده نیز توسط وزارت میراث فرهنگی تعیین و به همه مقامات ملی و استانی مربوطه ابلاغ شده و بر همین اساس مصوبات کمیسیون ماده ۵ استان در خصوص بافت تاریخی قم که اجازه مداخله در بافت تاریخی این شهر می‌دهد را خارج از حدود تکالیف قانونی این کمیسیون اعلام کرده است.

بر اساس مصوبه کمیسیون ماده ۵ استان قم، علاوه‌بر کوچک‌سازی محدوده بافت تاریخی از ۳۱۵ هکتار به ۲۲۰ هکتار در سال‌های گذشته، در اسفندماه ۱۴۰۱ با نادیده گرفتن محدوده بافت تاریخی، تنها بر حراست از ۶۷۲ پلاک واجد ارزش، با هدف اجرای طرح تفصیلی شهر قم تاکید شده که البته این امر با مخالفت رسمی وزارت میراث فرهنگی مواجه شده است.

اختلاف نظرها در بین دستگاه‌های متولی ساخت و ساز در قم از جمله اداره کل راه و شهرسازی، شهرداری قم و میراث فرهنگی استان در خصوص میزان محدوده بافت تاریخی بعد از ۵ سال همچنان ادامه دارد و این امر سبب سردرگمی مردم ساکن این بافت شده؛ هر چند که برخی از مناطق بافت تاریخی به دلیل آنکه مشوق‌های لازم به مالکان جهت بازسازی خانه‌ها ارائه نمی‌شود، در حال نابودی و خالی شدن از سکنه است و از سویی دیگر معضلات اجتماعی و امنیتی به سبب سکونت اتباع خارجی را نیز در این مناطق شاهد هستیم.

به هر یک از خانه‌هایی که در این بافت نوسازی می‌شود، تنها یک مجوز زیرزمین و طبقه هم کف داده می‌شود که صدور انگشت شمار پروانه ساختمانی در محدوده بافت تاریخی نشان می‌دهد استقبالی از سوی مردم با ضوابط‌ها فعلی وجود ندارد و این امر به تشدید بن بست بافت تاریخی کمک می‌کند.

در آخرین تصمیم گیری که پس از بازدید استاندار جدید قم در هفته گذشته از بافت تاریخی صورت گرفت؛ مقرر شد ظرف مدت یک ماه آینده مشاوری با تأیید اداره کل میراث فرهنگی استان قم مشخص شود و در ادامه نیز ظرف مدت ۶ ماه طرح مشخصی برای بافت فرسوده بر اساس الزامات و ضوابط مربوط به این محدوده تهیه شود.

سال ۸۸ محدوده بافت تاریخی در قم مشخص و در سال ۱۴۰۰ ضوابط آن ابلاغ شد

علیرضا ارجمندی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بافت تاریخی با معماری‌هایی بیش از ۱۰۰ سال است و یا حتی دانه‌های با ارزش با گذرها و معابر باشد بافت تاریخی می‌گویند.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم افزود: امروز حوزه گردشگری و تاریخی، آداب و رسوم هویت هر شهری در بافت تاریخی آن است که آیندگان با دیدن آن پی می‌برند که گذشتگان چگونه می‌زیستند و قم پیشینه هفت هزار ساله دارد و فاز اول سایت موزه قلی درویش نیز در آینده‌ای نزدیک راه اندازی می‌شود.

وی با بیان اینکه در سال ۸۸ محدوده بافت تاریخی در قم مشخص و ابلاغ شده و در سال ۱۴۰۰ ضوابط آن آمده است افزود: موضوعی که در این میان وجود دارد آن است که بین ضوابط و محدوده بافت تاریخی در بین دستگاه‌ها اختلافاتی وجود دارد.

ارجمندی گفت: مشاوری ۳ سال بر روی بافت تاریخی قم کار کرد و طرح ضوابط آن نیز تدوین و به دستگاه‌های مختلف هم ابلاغ شد و شهرداری نیز نسبت به این موضوع تمکین دارد.

وی ادامه داد: هر طرحی بعد از یک مدت نواقصی در آن دیده می‌شود و امروز دستگاه‌ها به این نتیجه رسیدند که طرح تدوین شده برای بافت تاریخی قم در برخی جاها سختگیرانه است و حتی برخی از نقاط می‌توانست بافت تاریخی لحاظ نشود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم عنوان کرد: راه حل این موضوع که به تصویب کمیسیون مصوبه ماده ۵ استانداری قم رسیده؛ تدوین طرح ویژه از سوی اداره کل راه و شهرسازی استان است که در این راستا مشاوری باید انتخاب و طرح قبلی با توجه به نواقص و نظرهای اصلاحی دستگاه‌های مسئول بازبینی و بازنگری کند.

ارجمندی با بیان اینکه آن مصوبه کمیسیون ماده ۵ استانداری که ۴۰۰ دانه را دارای ارزش تاریخی معرفی کرده بود با کلیت حفاظت از بافت تاریخی فرق می‌کرد افزود: برای این کار نیز مشاوری هم وجود نداشت؛ اما تدوین طرح ویژه یعنی آنکه مشاور تجدید نظر در طرح قبلی انجام و با بررسی پلاک‌ها اقدام لازم را انجام می‌دهد.

وی تصریح کرد: بافت تاریخی به صورت تک دانه‌ای و لکه گذاری شده تعریف نمی‌شود بلکه به این موضوع نگهداری آثار تاریخی گفته می‌شود.

وی گفت: امروز برخی ضوابط در برخی مناطق بافت تاریخی قم باید بازنگری شود و هر زمان که ضوابطی ابلاغ شد بر اساس قانون باید به آن عمل کنیم.

راه و شهرسازی باید طرح ویژه ای در خصوص بافت تاریخی قم آماده کند

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم افزود: اداره کل راه و شهرسازی استان قم باید به رسالت خود عمل و طرح ویژه ای در خصوص بافت تاریخی قم آماده کند و در این طرح می‌توان تعداد طبقات را پیشنهاد کنند که در صورت تصویب در کمیسیون ماده ۵ و شورای عالی معماری و شهرسازی، همراهی لازم از سوی میراث فرهنگی نیز صورت می‌پذیرد چرا که معتقدیم امروز این امر نیازمند توجه لازم است.

ارجمندی بیان کرد: در جلساتی که با نهادها و مسئولان دستگاه‌های مربوطه داشتیم، در خصوص محدوده بافت تاریخی به ۲۱۳ هکتار رسیدیم که مصوبه مجلس در ماده ۳ می‌گوید مسکن و شهرسازی موکلف است در این زمینه با تهیه طرح ویژه اظهار نظر نهایی را اعلام کند.

وی با بیان اینکه فرهنگ سازی و تبیین اهمیت بافت تاریخی برای شهروندان مهم است فرهنگ سازی و تبیین اهمیت بافت تاریخی برای شهروندان مهم است افزود: اگر امروز یزد در این زمینه موفق بوده علت آن بوده است که زندگی مردم در بافت گره خورده است که در گذشته این بافت محل زندگی نبوده است و امروز خانه‌های بافت تاریخی کاربری‌های خاص و مختلفی از جمله صنایع دستی، رستوران، گالری و غیره پیدا کردند.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم بیان کرد: امروز سرای ملاحسین و بازار کهنه در بافت تاریخی قم با همکاری شهرداری قم در حال مرمت است که اگر زندگی مردم با بافت گره بخورد؛ خود مردم با بافت ارتباط برقرار می‌کنند و این مردم خواهند بود که از این میراث حفظ و حراست خواهند.

ارجمندی ادامه داد: به خانه‌هایی که در بافت تاریخی به صورت سنتی ساخته شده باید کاربری تجاری داد و در این زمینه می‌توان تسهیلاتی در نظر گرفت و مدلی برای این بافت تعریف کرد تا مردم بدانند که می‌توان در این بافت درآمد ایجاد کرد که در این صورت خانه‌های تاریخی احیا خواهند شد و امروز بیش از ۱۰ خانه بافت تاریخی خریداری و احیا شده است.

وی تاکید کرد: بافت تاریخی یک فرصت است و دنیا امروز به این بافت به عنوان هدیه نگاه نمی‌کند و تلاش دارد تا این بافت را حفظ و حراست کند.

باید مردم را برای حفظ و حراست از بافت تاریخی سهیم کنیم

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم گفت: باید مردم را برای حفظ و حراست از بافت تاریخی سهیم کنیم و باید زمینه‌ای برای تقویت کسب و کار آنان در این بافت فراهم شود تا فضای بانشاط و مفرح در بافت تاریخ ایجاد شود.

مجید متین فر معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: ما در سطح قم بالغ بر ۱۳ هزار هکتار محدوده داریم که از این بین ۲ هزار و ۱۶ هکتار سکونت گاه غیررسمی، ۱۶۰۰ هکتار بافت فرسوده و ۳۱۵ هکتار بافت تاریخی داریم که این محدوده نیز در دل بافت فرسوده قرار گرفته است ما در سطح قم بالغ بر ۱۳ هزار هکتار محدوده داریم که از این بین ۲ هزار و ۱۶ هکتار سکونت گاه غیررسمی، ۱۶۰۰ هکتار بافت فرسوده و ۳۱۵ هکتار بافت تاریخی داریم که این محدوده نیز در دل بافت فرسوده قرار گرفته است.

وی ادامه داد: شاید این ابهام وجود داشته باشد که شهرداری با موضوعات میراثی و تاریخی مخالف است؛ اما اینگونه نیست و ما خودمان را به حفظ، نگهداری و حراست از آثار تاریخی که هویت شهری قم است ملزم می‌دانیم و شهرداری در راستای نگهداری از هویت شهری وظیفه دارد.

متین فرد با اشاره به اقدامات صورت گرفته در راستای حفظ بافت تاریخی شهر قم گفت: شناسایی خانه‌های تاریخی، حفظ و نگهداری و تملک خانه‌ها و مدیریت این خانه‌ها به گونه‌ای که دستخوش تغییر و تخریب نشوند در برنامه کاری شهرداری قم قرار داشته است.

۳۱۲ هکتار بافت تاریخی در قم را می‌توان به نصف کاهش داد

وی بیان کرد: ۳۱۵ هکتار بافت تاریخی در قم اعلام شده که طی بررسی‌های صورت گرفته، این میزان تقریباً می‌تواند به نصف تقلیل پیدا کند و جلساتی در این زمینه با میراث، استانداری و شهرداری داشته‌ایم.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم افزود: مردم باید بافت تاریخی را بسازند که متأسفانه در حال حاضر به دلیل اینکه انگیزه‌ای برای بهسازی واحدهای مستقر در این بافت وجود ندارد؛ این مناطق یا خالی از سکنه شده و یا اتباع ساکن شدند که این امر حتی سیب بروز خطرات امنیتی در برخی محلات نیز شده است.

وی گفت: وقتی بافت تاریخی به استان قم ابلاغ شد، به دلیل اینکه آثار سویی برای مردم به همراه داشت این ابلاغ چند ماه مسکوت ماند.

متین فرد ادامه داد: در طی سه سال اخیر همدلی خوبی بین دستگاه‌های استان قم صورت گرفت تا برای برون رفت از این موضوع پیش بینی‌های لازم صورت گیرد و نتیجه آن بوده که اعلام شده ۷۰ اثر ثبت شده تاریخی در شهر قم داریم و ۴۰۰ اثر واجد ارزش است و از سال ۱۴۰۰ در جلسه کمیسیون ماده ۵ استان اتفاق نظر آن بوده که بافت باید از این بن بست خارج شود.

موضوعات آپارتمان سازی در بافت تاریخی قم را دنبال نمی‌کنیم

متین فرد گفت: به هیچ وجه موضوعات آپارتمان سازی در بافت تاریخی قم را در شهرداری دنبال نمی‌کنیم و این خواسته مردم است و امروز هرکسی که می‌خواهد در این محدوده ساخت و ساز کند، مجوز احداث یک زیرزمین و همکف به آن داده می‌شود و عقب نشینی نیز صورت نمی‌گیرد.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم ادامه داد: اگر فردی ساختمان فرسوده دو طبقه را در بافت تاریخی بخواهد بازسازی کند، یک طبقه و زیرزمین به آن داده می‌شود که این امر مورد اعتراض مردم واقع شده است.

وی با بیان اینکه قم دومین قطب گردشگری کشور است افزود: یکی از جاهایی که مستعد ساخت هتل و مهمانسرا است؛ اطراف حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها است که این محدوده نیز جز بافت تاریخی محسوب می‌شود.

متین فرد ادامه داد: در بافت تاریخی، محورها باید دیده شود و در این راستا محور و بافت قدیمی خیلی از محلات و بافت‌های قدیمی قم در کف سازی و جداره سازی احیا شدند و امروز نزدیک ۲۲ محور تاریخی در قم داریم که ۱۷ محور بهسازی شده است در بافت تاریخی، محورها باید دیده شود و در این راستا محور و بافت قدیمی خیلی از محلات و بافت‌های قدیمی قم در کف سازی و جداره سازی احیا شدند و امروز نزدیک ۲۲ محور تاریخی در قم داریم که ۱۷ محور بهسازی شده است.

وی تاکید کرد: برای مردم ساکن در بافت تاریخی در زمینه میزان تراکم و طبقه‌ای که در این بافت به آنان داده می‌شود رضایت بخش و راضی کننده نیست.

وی افزود مشاور اداره کل میراث فرهنگی استان قم بررسی خود از طرح بافت تاریخی قم را در کمیسیون ماده ۵ آورد و با طرح مخالفت شد و در مقطعی دیگر نیز قرار شد ظرف دو ماه طرح ویژه ای بیاورند که نتایج گزارش مشاور به کمیسیون ماده ۵ ارائه شد و باز مخالفت از سوی میراث فرهنگی صورت گرفت.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم افزود: یکی از مواردی که میراث در مکاتبات خود در خصوص بافت تاریخی تاکید دارد، ایجاد زیر زمین بدون عقب نشینی برای خانه‌های تازه احداث در بافت تاریخی قم است که این امر مورد رضایت مردم نیست.

متین فرد افزود: یکی از معضلات این محلات آن است که عرض این معابر کم است و وقتی افراد برای تجدید بنا مراجعه کند این معضل حل خواهد شد که متأسفانه مجوز لازم برای عقب نشینی داده نمی‌شود.

بسیاری از خانه‌های بافت تاریخی قم در حال تخلیه و خالی از سکنه شدن است

وی با بیان اینکه مردم ساکن در بافت تاریخی دغدغه‌هایی دارند و امروز بسیاری از خانه‌ها در این محدوده در حال تخلیه و خالی از سکنه شدن است افزود: در کنار بافت تاریخی و بافت فرسوده قرار دارد که بر اثر سیاست‌های تشویق تا ۴ طبقه مجوز داده می‌شود که این امر مشوقی برای ساکنان این منطقه شده و بافت موجود در حال رونق گرفتن است در حالی که برای بافت تاریخی الزام می‌شود تنها یک زیرزمین و یک هم کف ایجاد شود و باید شرایطی ایجاد شود تا مردم راضی شوند.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم در ادامه بیان کرد: روز جمعه بازدید خوبی با حضور استاندار قم از بافت تاریخی صورت گرفت و مشکلات این محدوده از سوی مسئولان و شهروندان ساکن در این بافت مطرح شد.

متین فرد گفت: استاندار قم در این حوزه نگاه کارشناسانه و پیگیرانه دارد که امیدواریم در ظرف مدت ۶ ماه بتوان با تدوین طرحی با حفظ بناهای تاریخی مشکلات مردم بافت تاریخی نیز برطرف شود.

حسین زنجیرانی فراهانی معاون امور عمرانی استاندار قم نیز در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: در سال ۱۴۰۱ طرحی در خصوص بافت تاریخی قم با همکاری دستگاه‌های مختلف تهیه و در کمیسیون ماده ۵ استان تصویب شد که در این طرح دانه‌های واحد ارزش نیز مشخص شده بود.

وی عنوان کرد: قرار بود این مصوبه ملاک عمل در بافت تاریخی باشد که همزمان با شروع اجرای آن، با مخالفت میراث فرهنگی مواجه و متوقف شد.

معاون امور عمرانی استاندار قم با بیان اینکه در سال گذشته دو مرتبه طرح برای بافت تاریخی قم تهیه و در کمیسیون ماده ۵ تصویب شد که مشاور اداره کل میراث فرهنگی آنها را وتو کرد افزود: در بافت تاریخی اختیارات با میراث است و اگر طرحی از سوی میراث فرهنگی طراحی و ارائه شود در این صورت هم مجموعه شهرداری و راه و شهرسازی به آن متعهد هستند.

تهیه طرح بافت تاریخی قم طی ۶ ماه آینده

زنجیرانی ادامه داد: در بازدید هفته گذشته استاندار قم از بافت تاریخی استان، مقرر شد مشاوری که مورد تأیید میراث فرهنگی است طی یک ماه آینده انتخاب شود و تا ۶ ماه آینده طراحی این محدوده به اتمام برسد و بر اساس آن اقدامات لازم صورت گیرد.

مصطفی سعادت طلب نیز در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: در بافت تاریخی واژه‌هایی داریم که باید بدان‌ها توجه شود و بحث اصلی بین شهرداری و میراث تفاوت در این است که در بافت تاریخی اعتقاد به آپارتمان سازی وجود دارد؛ در حالی که در بافت تاریخی واحدها باید تک خانواری باشند؛ چرا که سبک زندگی متناسب با بافت، عدم اشراف به همسایگان و موضوع هویت با این روش دنبال می‌شود.

وی افزود: متأسفانه مدیریت شهری در سال‌های اخیر با بهره گیری از واژه‌های لکه و دانه منکر بافت تاریخی قم شدند و مصوبه کمیسیون ماده ۵ نشان می‌دهد که ما بافت تاریخی نداریم بلکه دانه‌هایی وجود دارد که باید به آن پرداخته شود و این در حالی است که مفهوم بافت تاریخی، مجموعه‌ای از اجزایی است که با هم در ارتباط هستند و موضوع شهرسازی مهمتر از معماری آن است.

عضو هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم اضافه کرد: ساختمان‌ها در بافت تاریخی بر اساس طرح تفصیلی می‌توانند ساخت و ساز کنند و البته باید ضوابط مربوط به بهسازی در بافت تاریخی رعایت شود.

اعتقاد داریم آپارتمان سازی در بافت تاریخی کار غلطی است

سعادت طلب تاکید کرد: اعتقاد داریم آپارتمان سازی در بافت تاریخی کار غلطی است؛ چرا که تراکم محلات را چندین برابر می‌کند در صورتی که هم اکنون و با همین جمعیت فعلی نیز میزان خدمات دهی به این بافت کم است.

وی ادامه داد: بافت تاریخی تعریف دارد که متناسب با نیاز بافت است و سلول به سلول و معبر به معبر می‌توان نیازها را در نظر گرفت و موضوعات پارکینگ و مباحث ارائه خدمات رسانی درمانی و آتش نشانی در آن در نظر گرفته شود.

عضو هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم ابراز کرد: باید برنامه ریزی ها به گونه‌ای باشد که در گام اول جمعیت به بافت نیاید و در مرحله دوم برای همین جمعیت حاضر خدمات متناسب فراهم شود.