بلاک‌چین، ناجی اسناد دیجیتال
ارتباط فردا: با گسترش سریع فناوری، سازمان‌ها ناچار شده‌اند خدمات خود را مدرن‌تر و نوآورانه‌تر ارائه دهند. یکی از بخش‌هایی که به شدت تحت‌تأثیر این روند قرار گرفته، مراکز آرشیوی و اطلاع‌رسانی هستند؛ مراکزی که اسناد و اطلاعات را به صورت الکترونیکی ذخیره، مدیریت و سازماندهی می‌کنند. در این زمینه، نرم‌افزارهای مدیریت آرشیو نقش مهمی دارند اما همین نرم‌افزارها نیز با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند. علاوه‌بر این، تهدیدهایی مانند دستکاری اسناد، جعل، ویروس‌های رایانه‌ای، هزینه‌های بالای نگهداری و نبود استانداردهای مشخص، از جمله دغدغه‌هایی هستند که امنیت و کارایی این مراکز را به خطر انداخته‌اند.
یکی از فناوری‌هایی که در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده، فناوری بلاک‌چین است. بلاک‌چین در اصل برای ارزهای دیجیتال طراحی شده اما به‌دلیل ویژگی‌هایی مانند جلوگیری از تغییر اطلاعات، شفافیت، تمرکززدایی و امنیت بالا، حالا مورد توجه مراکز اسنادی و آرشیوی قرار گرفته است. در کشورهای مختلف پروژه‌هایی برای بررسی امکان استفاده از این فناوری در مدیریت اسناد انجام شده، اما همچنان در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران، این فناوری به صورت گسترده در آرشیوها اجرا نشده و همچنان در مرحله بررسی و آزمون است. همین مسئله ضرورت بررسی شرایط، موانع و عوامل تأثیرگذار بر پیاده‌سازی این فناوری را برجسته می‌کند.
در همین راستا، مهدیه میرزابیگی، دانشیار بخش علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شیراز، به‌همراه سه تن از همکاران دانشگاهی خود، پژوهشی را انجام دادند تا بررسی کنند چه عواملی می‌توانند در بهره‌گیری از فناوری بلاک‌چین در آرشیوهای دیجیتال تأثیرگذار باشند. آن‌ها تلاش کردند از زاویه‌ای ساده و علمی، امکان استفاده از این فناوری نوظهور را در مدیریت بهتر و امن‌تر اسناد بررسی کنند.
برای انجام این پژوهش، از روشی کیفی به‌نام «فراترکیب» استفاده شد. این روش یعنی پژوهشگران با مطالعه دقیق مقالات و پژوهش‌های پیشین، به یک جمع‌بندی کلی از یافته‌های موجود می‌رسند. در این مطالعه، بیش از ۱۰۰ مقاله فارسی و انگلیسی مربوط به سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳ بررسی شد که پس از حذف موارد تکراری یا نامرتبط، ۴۰ مقاله باقی ماند. پژوهشگران سپس داده‌های این مقالات را دسته‌بندی و تحلیل کردند و در نهایت مدلی مفهومی از عوامل مؤثر بر اجرای بلاک‌چین در آرشیوها ارائه دادند.
نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که بهره‌گیری از فناوری بلاک‌چین در آرشیوها تحت‌تأثیر شش دسته عامل است: فرهنگی، قانونی، فنی، اقتصادی، آموزشی و زیست‌محیطی. هرکدام از این عوامل به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند که در مجموع ۲۷ زیرعامل را شامل می‌شوند. به عنوان مثال، عوامل فنی شامل بیشترین تعداد زیرعامل‌ها بودند، که نشان‌دهنده پیچیدگی بالای پیاده‌سازی فناوری در سطح سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است.
پژوهشگران در تحلیل نتایج تأکید کردند که بدون شناخت درست از این عوامل، اجرای موفق فناوری بلاک‌چین در آرشیوها ممکن نیست و حتی ممکن است هزینه‌های بالایی بر سازمان‌ها تحمیل کند. آن‌ها اشاره کردند که اگرچه عوامل فنی مهم‌اند، اما عوامل انسانی مانند فرهنگ و آموزش نقش تعیین‌کننده‌ای در پذیرش فناوری دارند. بدون فرهنگ‌سازی و آموزش مناسب، حتی بهترین فناوری‌ها نیز نمی‌توانند به درستی اجرا شوند.
بر اساس این نتایج، فناوری فوق، به دلیل ویژگی‌هایی مانند کاهش واسطه‌ها، افزایش شفافیت و جلوگیری از جعل اسناد، می‌تواند تحولی جدی در مدیریت اطلاعات ایجاد کند. با این حال، نبود آشنایی کافی میان کارکنان، مقاومت فرهنگی، نبود قوانین مشخص و کمبود بودجه، از جمله موانعی هستند که جلوی بهره‌گیری از این فناوری را می‌گیرند.
پژوهشگران تأکید می‌کنند که برای موفقیت در استفاده از بلاک‌چین، باید تمام این موانع را همزمان در نظر گرفت و برایشان راه‌حل پیدا کرد. همچنین، توجه به آثار زیست‌محیطی فناوری و استفاده از نسخه‌های جدیدتر بلاک‌چین که کم‌مصرف‌ترند، از دیگر نکاتی است که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.
مقاله علمی پژوهشی حاصل از این مطالعه در فصلنامه «پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات» منتشر شده که از سوی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) منتشر می‌شود؛ نشریه‌ای که به انتشار پژوهش‌های کاربردی در زمینه مدیریت اطلاعات، اسناد و فناوری‌های نوین اختصاص دارد.
انتهای پیام
