آیینهای عاشورایی گیلان؛ از سنت‌های زنانه تا نمایش‌های مردمی
خبرگزاری مهر، گروه استانها: عاشورا در گیلان تنها یک روز عزاداری نیست، بلکه صحنه‌ای زنده از پیوند عمیق مردم با فرهنگ عاشورا و ایمان ریشه‌دار شیعی است؛ آیین‌هایی که قرن‌ها در خانه‌ها، مساجد، حسینیه‌ها و گذرگاه‌های این سرزمین نفس می‌کشند و نسل به نسل منتقل می‌شوند.
زاره‌زاره؛ آغاز سحرگاه عاشورا با ناله زینبی
در بسیاری از شهرها و روستاهای گیلان، روز عاشورا با آئین سنتی «زاره‌زاره» آغاز می‌شود. این مراسم ویژه زنان و دختران است که سحرگاه عاشورا در فضای ساکت و تاریک کوچه‌ها و خانه‌ها، با نوای نوحه، اشک و ناله، مصیبت‌های حضرت زینب (س) و اهل بیت امام حسین (ع) را روایت می‌کنند.
واژه «زاره» در زبان محلی به معنای «زاری و ناله» است و این مراسم، نوعی عزاداری زنانه با حال و هوای حزن‌آلود است که اغلب با دادن نذرهایی مانند چای، خرما و شیر همراه می‌شود.
این آئین نماد همدردی با زنان داغ‌دار کاروان کربلاست و تا ساعات ابتدایی روز عاشورا ادامه دارد.
کرنا زنی در تالش محله لنگرود؛ آئینی سنتی در عاشورا
مراسم کرنازنی به عنوان یکی از آئین‌های سنتی عزاداری ماه محرم، در تالش محله لنگرود با حضور پرشور مردم برگزار شد. این آئین که از دیرباز در این منطقه رواج دارد، با نوای حزین ساز کرنا یاد و خاطره شهدای کربلا را گرامی می‌دارد و فضایی معنوی و ویژه برای عزاداران ایجاد می‌کند.
در این مراسم، گروهی از مردان با نواختن کرنا و نوحه‌خوانی، شور و شعور حسینی را در میان مردم منطقه زنده نگه داشتند. صدای دل‌انگیز و حزن‌انگیز این ساز سنتی در کنار نوحه‌ها، به یکی از شاخصه‌های مهم عزاداری محلی تبدیل شده و نشان‌دهنده ارادت عمیق مردم تالش محله لنگرود به مکتب اهل بیت (ع) است.
کَرپ‌زنی؛ آوای چوب بر دل تاریخ
یکی از خاص‌ترین آئین‌های عاشورایی گیلان، مراسم «کَرپ‌زنی» است که تنها در برخی مناطق خاص مانند محله «شَعربافان» لاهیجان اجرا می‌شود.
این مراسم که قدمت آن به اواخر قرن دوازدهم هجری شمسی می‌رسد، توسط مرحوم محمدابراهیم غبرائی (متخلص به فانی) از کربلا به گیلان آورده شد.
«کَرپ» دو قطعه چوب استوانه‌ای است که با تسمه‌ای چرمی در کف دست قرار می‌گیرد.
عزاداران با نگه داشتن این چوب‌ها در دو دست، با ریتمی موزون و هماهنگ، آن‌ها را در زیر پا، مقابل سینه یا پشت سر به هم می‌کوبند و همزمان با نوای نوحه‌خوان، حرکاتی نمادین از اندوه و سوگ اجرا می‌کنند.
این نوع عزاداری، نوعی آئین آئین محور با جلوه‌های نمایشی‌ست که هم بدنی‌ست، هم شنیداری و هم احساسی. «کَرپ‌زنی» فراتر از عزاداری، یک زبان آئینی برای گفتگو با تاریخ عاشوراست.
علم‌گردانی؛ پرچم‌داری عزت عاشورا
در اغلب مناطق گیلان، به ویژه در آستانه اشرفیه، فومن، لنگرود و صومعه‌سرا، رودسر آئین علم‌گردانی برگزار می‌شود.
در این مراسم، علم‌هایی بزرگ و پوشیده شده با پارچه‌های سیاه یا سبز، که به نشانه پرچم‌های کاروان حسینی هستند، بر دوش عزاداران قرار گرفته و در سطح شهر یا حرم امامزادگان گردانده می‌شوند.
هر علم، نمادی از یک شهید کربلا است و در برخی مناطق، مردم نذر دارند که علم خاصی را هر ساله بلند کنند. این مراسم با سینه‌زنی و مرثیه‌خوانی همراه است و جلوه‌ای از وفاداری به پرچم‌داران حق است.
خیمه‌سوزی؛ بازسازی رنج آل‌الله
در برخی شهرها از جمله آستانه اشرفیه، مراسم خیمه سوزی در حرم مطهر آقا سید جلال‌الدین اشرف برگزار می‌شود. گروهی از جوانان، به صورت آماتور و با شور حسینی، صحنه‌ای نمادین از سوختن خیمه‌های اهل بیت را بازسازی می‌کنند.
مردم از شهرها و روستاهای اطراف برای تماشای این آئین گرد هم می‌آیند. لحظه به آتش کشیده شدن خیمه‌ها، صحنه‌ای جان‌گداز از مظلومیت اهل بیت را زنده می‌کند و دل‌های عزاداران را به داغ کاروان کربلا گره می‌زند.
اطعام و نذری؛ سفره‌های بی‌ریا در عزای حسین (ع)
از بام تا شام عاشورا، در محله محله و کوچه به کوچه، بوی نذری‌های گیلانی به مشام می‌رسد؛ از برنج و خورشت تا عدسی و شیر برنج. مردم نذر می‌کنند به نیت شفای مریض، گشایش کار یا به صرف عشق حسینی، سفره‌ای پهن کنند.
پیر و جوان، زن و مرد، بدون تکلف، در تهیه نذری مشارکت می‌کنند. این فرهنگ، سال‌هاست که بخشی از هویت مذهبی مردم گیلان شده و نشان دهنده روحیه همیاری و کرامت انسانی در عزای اهل بیت است.
عاشورای گیلان آیینهای تمام‌نما از فرهنگ سوگواری ایرانی اسلامی است؛ جایی که سنت، ایمان و احساس درهم می‌آمیزد و آیین‌هایی چون زاره‌زاره، کَرپ‌زنی و علم‌گردانی، کرنا نوازی تنها در قالب مراسم نیستند، بلکه «روایت‌های زنده» ای هستند از استمرار کربلا در دل‌های مردم.
مردمی که نه تنها عزادارند، بلکه راویان نسل به نسل این داغ دیرینه‌اند؛ از سحرگاه عاشورا تا شام غریبان.
