5 تاریخ مهم در مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا | هدیه خاص رئیس جمهور آمریکا برای سران سه قوه

همشهری آنلاین – گروه سیاسی: این روزها در شرایطی که بحث گفت‌وگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان همچنان در کانون توجه تحلیلگران بین‌المللی و منطقه است، بررسی حدود ۵ دهه مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم ایران و آمریکا نیز زیر ذره‌بین رسانه‌ها قرار گرفته است؛ موضوعی که درمجموع نشان‌دهنده فریبکاری و عدم پایبندی واشنگتن به تعهدات است.

تهران و واشنگتن پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بارها در مقاطع مختلف و به دلایل متنوع، پای میزمذاکره حاضر شده‌اند و درباره پرونده‌های مطرح رایزنی کرده‌اند. گذشته از مذاکرات غیرمستقیمی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در مقاطع مختلف میان ایران و آمریکا شکل گرفته، دوطرف در موارد معدود و خاصی نیز «مذاکرات مستقیم» داشته‌اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

نخستین مذاکره

دیدار نخست‌وزیر دولت موقت با مشاور امنیت ملی کارتر را در ۱۰ آبان‌ماه ۱۳۵۸، می‌توان به عنوان نخستین مذاکره مستقیم ایران و آمریکا پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حساب آورد.

در جریان آن دیدار، مهدی بازرگان، نخست‌وزیر دولت موقت و ابراهیم یزدی، وزیر امورخارجه ایران در حاشیه مراسم بیست‌وپنجمین سالگرد استقلال الجزایر بیش از یک ساعت با زبیگنیو برژینسکی، مشاور امنیت ملی کارتر دیدار و مذاکره کردند؛ دیداری که بازتاب منفی گسترده‌ای در ایران داشت و چند روز پس از آن، لانه جاسوسی آمریکا در ایران به دست دانشجویان پیرو خط امام(ره) تسخیر شد که «انقلاب دوم» نام گرفت.

اگرچه گفته می‌شود حدود یک ماه پیش از این دیدار ابراهیم یزدی و سایروس ونس، وزرای امورخارجه ایران و آمریکا در حاشیه نشست مجمع‌عمومی سازمان ملل با یکدیگر گفت‌وگو کرده بودند و این ملاقات بازتابی نداشت، دیدار محرمانه بازرگان و برژینسکی در الجزایر اما، به دلیل شرایط ویژه آن مقطع و ورود محمدرضا پهلوی به آمریکا، خشم افکارعمومی جامعه ایران را به دنبال داشت.

ماجرای مک‌فارلین

حضور مک فارلین، مشاور امنیت ملی دولت ریگان را در تهران باید به عنوان تحول مهمی دیگری در حوزه «مذاکره مستقیم» ایران و آمریکا به حساب آورد.

خردادماه ۱۳۶۵ بود که رابرت مک فارلین، مشاور امنیت ملی دولت ریگان به‌صورت محرمانه و با یک هواپیمای حامل سلاح وارد تهران شد؛ سفری که بیش از هر چیز با هدف مذاکره با ایران به‌منظور همکاری در آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در لبنان انجام شد، اما بدون نتیجه مشخص، مجبور به ترک ایران شد و این ماجرا تبدیل به رسوایی بزرگ برای دولت آمریکا شد.

گفته شده مک‌فارلین قصد داشت طی حضور در تهران با مقام‌های عالی‌رتبه ایرانی، ازجمله رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس مجلس مذاکراتی انجام دهد تا تهران را به نوعی در جریان تغییر رویکرد دولت ریگان در قبال جمهوری اسلامی قرار داده تا شاید قفل روابط دوجانبه شکسته شود.

نکته جالب اینکه مک‌فارلین به‌صورت غیرقانونی و با نام مستعار و پاسپورت جعلی ایرلندی با یک هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ با نام کشور ایرلند به تهران آمد و سه هدیه ویژه برای مقام‌های ایرانی آورده بود؛ «انجیل امضاء شده ریگان»، «۳ قبضه کلت برای سران سه قوه» و «یک کیک به شکل کلید».

در نهایت مشاور امنیت ملی دولت ریگان موفق به دیدار با هیچ‌یک از مقام‌های عالی‌رتبه ایران نشد و پس از گفت‌وگوهایی با چند مسئول ایرانی، آن‌هم درحد موضوع سلاح و آزادی گروگان‌ها در لبنان، تهران را ترک کرد؛ سفری که تبدیل به رسوایی بزرگی برای دولت ریگان شد.

مذاکره در عراق

پس از حمله آمریکا به افغانستان و عراق نیز مذاکرات مستقیمی درباره تحولات منطقه، میان ایران و آمریکا شکل گرفت که مشهورترین آن، چند دور گفت‌وگوی حسن کاظمی‌قمی، سفیر ایران در عراق و رایان کروکر از آمریکا بود. این مذاکرات که در مردادماه ۱۳۸۶ انجام شد، بیش از هر چیز بر موضوع عراق متمرکز بود.

نخستین مذاکره تلفنی روسای‌جمهور

تحول مهم دیگر در این حوزه در نخستین ماه‌های آغاز به کار دولت یازدهم اتفاق افتاد؛ جایی که روسای‌جمهور وقت دو کشور (حسن روحانی و باراک اوباما) در جریان نخستین سفر رئیس دولت یازدهم به مجمع عمومی سازمان ملل در ۵ مهرماه ۱۳۹۲، به‌صورت تلفنی مذاکره کردند؛ گفت‌وگویی که برای اولین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی میان روسای‌جمهور دو کشور صورت گرفت.

پیاده‌روی در ژنو

در جریان مذاکرات توافق برجام نیز گفت‌وگوهای مستقیمی میان ایران و آمریکا شکل گرفت که برجسته‌ترین تصویر به یاد مانده از آن در اذهان‌عمومی، پیاده‌روی ظریف و کری در سال ۲۴ دی‌ماه ۱۳۹۳ در خیابان‌های ژنو بود که بازتاب گسترده‌ای هم در رسانه‌ها داشت.