ایران متعهد به انجام ارزیابی زیست محیطی برای حفظ خزر شد
همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: بزرگ‌ترین دریاچه بسته جهان، تبدیل به حوضچه‌ای از رقابت‌های نفتی، نشت‌های سمی و سکوت‌های سیاسی شده است. سالانه بیش از ۱۲۲ هزار تن آلاینده از همسایگانش وارد این پهنه ۳۷۱هزار کیلومتر مربعی می‌شود؛ پروژه‌های نفت و گاز از کف آن تغذیه می‌کنند و سطح آبش با شتابی هشداردهنده پایین می‌رود. پیش‌بینی می‌شود تا پایان قرن ۹ متر پایین برود. خزر خانه گونه‌های ارزشمند خاویاری است؛ اما صید بی‌رویه و آلودگی آن را به مرز نابودی کشانده.
توافق‌نامه‌های حفاظت از دریای خزر اگرچه به امضای همه کشورهای همسایه رسیده ولی در عمل، حفظ محیط‌زیست برای همسایه‌ها اولویتی ندارد. کنوانسیون تهران (۲۰۰۳) اولین سند مشترک زیست‌محیطی بین ۵ کشور و کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر (۲۰۱۸) مهمترین کنوانسیونهای حفاظت از دریای خزر است.
پروتکل ارزیابی اثرات زیست‌محیطی فرامرزی یکی از اسناد مهم در چارچوب کنوانسیون تهران (Tehran Convention) یا همان «کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر» است. این پروتکل به طور خاص به ارزیابی و مدیریت فعالیت‌هایی می‌پردازد که ممکن است اثرات منفی زیست‌محیطی در مناطق فرامرزی سایر کشورهای ساحلی دریای خزر داشته باشند.
تصویب جزئیات لایحه پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی
نمایندگان مجلس شورای اسلامی صبح امروز ۲۴ فروردین ۱۴۰۳ ، جزئیات لایحه پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی الحاقی به کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر را به تصویب رساندند.
نمایندگان در جریان بررسی گزارش کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست در مورد لایحه پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی الحاقی به کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر با تصویب جزئیات این لایحه به شرح زیر موافقت کردند:
ماده واحده- سند الحاقی یا پروتکل ارزیابی اثرات زیست محیطی فرامرزی الحاقی به کنوانسیون چهارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر مشتمل بر یک مقدمه و ۲۳ ماده و ۳ پیوست به شرح پیوست تصویب و اجازه مبادله اسناد آن داده می‌شود.
تبصره- رعایت اصل ۷۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مورد هرگونه اصلاح سند الحاقی یا پروتکل الزامی است.
اهداف اصلی پروتکل
- پیشگیری یا کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از پروژه‌های توسعه‌ای بزرگ
- اطمینان از اطلاع‌رسانی، مشورت و همکاری میان کشورهای ساحلی دریای خزر
- ایجاد سازوکار مشترک برای بررسی و ارزیابی پیامدهای پروژه‌هایی که ممکن است اثرات برون‌مرزی داشته باشند
کشورها چه نوع پروژه‌هایی را ارزیابی خواهند کرد؟
- پروژه‌های نفت و گاز در درون دریا یا سواحل
- ساخت و سازهای عظیم بندری یا صنعتی
- احداث خطوط لوله در بستر دریا
- سدسازی در رودخانه‌هایی که به خزر می‌ریزند
- پروژه‌های بزرگ کشاورزی، جنگل‌زدایی یا شیلاتی در نواحی ساحلی
- انواع تاسیسات شیمیایی و پتروشیمی، گداخت اولیه آهن و فولاد، تولید خمیر چوب، انتقال آب بین‌حوضه ایی، استخراج معادن، دفع پسماند، استخراج آزبست، تولید و غنی‌سازی سوخت‌های اتمی، نیروگاه‌های حرارتی، هسته‌ای و …
وقتی همه کشورها این الحاقیه را بپذیرند چه خواهد شد؟
- اطلاع‌رسانی اولیه به کشورهای متأثر از پروژه
- تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA Report)
- ارسال گزارش برای کشور ذی‌نفع
- برگزاری جلسات مشورتی برای بررسی نگرانی‌ها
- اخذ نظر نهایی و در نظر گرفتن آن در تصمیم‌گیری نهایی پروژه
چند مثال از پروژه‌های مربوط به این پروتکل ارزیابی:
ایران: احداث اسکله‌های بزرگ نفتی و صنعتی
روسیه: استخراج و بهره‌برداری نفت و گاز و احداث سد بر روی رودخانه ولگا اصلی‌ترین منبع دریای خزر
آذربایجان: میدان نفتی آذری–چیراغ–گونشلی و بهره‌برداری از خط لوله باکو–تفلیس–جیهان
قزاقستان: میدان نفتی عظیم کاشاگان در آب‌های شمال شرقی خزر
ترکمنستان: استخراج گاز و ساخت سکوهای گازی در آب‌های ترکمنستان
