هشدار ویژه به مسئولان قوای سه گانه | چرا نباید مسائل کشور را به مذاکرات گره زد؟
همشهری آنلاین – گروه سیاسی: رهنمودهای روز سه‌شنبه رهبرمعظم انقلاب یک نکته راهبردی داشت؛ اینکه نباید مشکلات کشور را به موضوع مذاکرات گره زد؛ هشداری که در گذشته و در جریان برجام شاهد آسیب‌های متعدد آن برای اقتصاد کشور بوده‌ایم. در واقع براساس رهنمودهای رهبرمعظم‌انقلاب، شرطی‌سازی اقتصاد کشور، دامی است که مسئولان نباید گرفتار آن شوند. این تاکید محوری که روال فعالیت‌های کشور برای تحقق اهداف در همه زمینه‌ها باید با شتاب بیشتر ادامه یابد و نباید همه چیز به مذاکره پیوند زده شود، هشداری است که باید نصب‌العین همه مسئولان کشور قرار گیرد. تلویزیون همشهری در گفت‌وگو با مجتبی یوسفی، عضو هیات رئیسه مجلس و روح‌الامین سعیدی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) به واکاوی رهنمودهای روز سه‌شنبه رهبرمعظم‌انقلاب پرداخت که در ادامه می‌خوانید.
سئوال: رهبر معظم انقلاب در دیدار با مقام‌های ارشد سه قوه درباره گره نزدن مسائل داخلی کشور به مذاکرات تاکید کردند. اکنون سئوال محوری این است که اساسا این راهبرد چگونه تحقق می‌یابد و در واقع با چه شیوه‌ای می‌توان مشکلات کشور را به این مذاکرات گره نزد؟
سعیدی: نکته ابتدایی این است که اساسا مساله تحریم‌ها از جدی‌ترین موانع حرکت اقتصاد کشور به حساب می آید و نمی‌توان نقش و تاثیر آن را کتمان کرد. نکته اینجاست که تحریم‌های ضدایرانی اعمال شده ازسوی آمریکا شاید در دهه‌های اخیر در سطح جهان بی‌سابقه بوده است؛ موضوعی که نشان‌دهنده اهمیت رفع تحریم‌های اعمال شده علیه ایران است. ازسوی دیگر این تحریم‌ها تا حدودی زمینه‌ساز حذف ما از مناسبات اقتصاد جهانی شده و در این زمینه موانع موثری در مقابل ما ایجاد کرده‌است. براین اساس هم هست که شاهد بروز مشکلات عدیده‌ای در زمینه‌های مختلف برای کشور هستیم که کاهش صادرات نفت ایران به چین آن‌هم با فشارهای آمریکا، یکی از نمونه‌های آن است. براین اساس حرکت پیش روند در اقتصاد کشور، مستلزم شکست قفل تحریم‌هاست. به اعتقاد رهبرمعظم‌انقلاب، این موضوع در دست ماست و مذاکره یکی از اهرم‌هایی تحقق آن به‌شمار می‌رود. این درحالی است که باید توجه داشت تلاش‌های دولت‌های گذشته در این حوزه ناکام مانده و آمریکا به تحریم ایران معتاد شده است. در واقع تحریم‌ها در تار و پود سیستم اجرایی و حاکمیتی این کشور رخنه کرده‌است. با توه به چنین موضوعی، ترامپ هم با یک امضا نمی‌تواند تحریم‌ها را لغو کند، چراکه همه‌چیز در اختیار او نیست و لابی‌های صهیونیستی و همچنین جریان‌های حاکم بر کنگره آمریکا در این زمینه اعمال نفوذ می‌کنند.
سئوال: در این شرایط سئوال مهم این است که چه باید کرد؟
سعیدی: رهبرمعظم‌انقلاب به درستی معتقدند که باید تحریم‌ها را خنثی کرد. باید درصد تاثیرگذاری تحریم‌ها را به مرور کاهش داد. در واقع نکته اینجاست که بسیاری از ناکارآمدی‌ها، رانت‌ها و فسادها ربطی به تحریم‌ها ندارد. ناترازی‌های موجود در عرصه انرژی هم ربطی به تحریم ها ندارد، مانند موضوع کمبود آب و… که راهکار داخلی دارد و نباید به مذاکرات پیوند بخورد. رهبری می‌گویند مذاکرات باید یکی از ده‌ها موضوعی باشد که در حکمرانی داخلی باید به آن توجه کرد. در واقع حکمرانی با اتکا به داخل باید مورد توجه قرار گیرد. با اجرایی‌سازی چنین راهبردی است که تاثیر تحریم‌ها به مرور کاهش می‌یابد. حتی اگر مذاکرات عمان موفقیت‌آمیز باشد، اصلا نباید تصور شود ساختار تحریم‌ها فرو می‌پاشد. ممکن است برخی روزنه‌ها گشوده شود، اما نباید انتظارات را بیشتر کرد، چراکه چنین رویه‌ای مشکل زا خواهد بود. باید توقعات را محدود کرد. تجربه‌های گذشته باید ما را به درک روشنی از واقعیات نظام بین‌الملل برساند.
سئوال: یکی از مهم‌ترین سئوالات مردم این است که چرا دولت‌های گذشته که صحبت از برداشتن موانع داخلی به میان می‌آوردند و در این زمینه شعارها و وعده‌هایی می‌دادند، نتوانستند موانع داخلی را در این زمینه بردارند؟ چه مشکلی وجود دارد؟
سعیدی: چون کار آسانی نیست. دولتمردانی که انتخاب می‌شوند باید برنامه و ایده‌های همه‌جانبه برای عبور از چالش‌ها و مشکلات گواناگون مبتلابه کشور داشته باشند، اما شاهدیم که این‌گونه نیست. بنابراین در نبود برنامه راهبردی و منسجم، راحت‌ترین کار حواله دادن مشکلات به تحریم‌هاست. طبیعتا تلاش برای نقشه‌های موثر و راهبردی دشوار است و زحمت زیادی می‌طلبد و متاسفانه راحت‌ترین راه را انتخاب می‌کنند.
سئوال: حضور سرمایه‌گذاران خارجی در کشور چگونه تسهیل می‌شود؟ چرا سرمایه عظیم موجود در بازارها در مسیر سرمایه‌گذاری داخلی و رونق تولید قرار نمی‌گیرد؟
سعیدی: نکته مهم اینجاست که سرمایه‌گذار خارجی زمانی در ایران حضور می‌یابد که احساس امنیت کند و به بازگشت سرمایه خود خوشبین باشد، اما تحریم‌ها در این زمینه مانع مهمی به حساب می‌آید که باید برداشته شود. در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که حتی چینی‌ها و روس‌ها نیز از مساله تحریم‌ها به عنوان مانعی برای توسعه مناسبات اقتصادی دوجانبه یاد کرده‌اند. آنها به این نکته اشاره می‌کنند که دور زدن تحریم‌ها هزینه زاست. در چنین شرایطی در نهایت با توان و ظرفیت صدردصدی پای کار مراوده با ایران نمی‌آیند، چراکه با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند. نکته دیگر این است که باید متوجه باشیم که کارگزار اقتصاد جهانی، دولت‌ها نیستند و بخش‌خصوصی میدان‌دار اصلی است. باید بپذیریم تا مادامی که تحریم‌ها رفع نشده، نباید روی سرمایه‌گذاری خارجی حساب باز کرد. حتی در زمان برجام نیز شاهد عدم حضور سرمایه‌گذاران در ایران بودیم.
ازسوی دیگر تقاضای کاذب در بازار داخلی، کاهش ارزش پول ملی را به دنبال دارد. بنابراین دولت باید بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌های داخلی فراهم کند. بخش مهمی از این موضوع ربطی به تحریم‌ها ندارد. اخیرا در جریان بازدید رهبری از نمایشگاه توانمندی‌های داخلی، شاهد گلایه تولیدکنندگان داخلی بودیم که با اظهارشرمندگی رهبری نیز همراه شد. اینها ربطی به تحریم‌ها ندارد؛ گره اصلی، کاغذبازی‌های پیچیده دولتی است. در بسیاری از کشورهای دیگر شاهد چنین رویه‌ای نیستیم و نیاز نیست یک سرمایه‌گذار یک یا دو سال دوندگی کند تا بتواند بوروکراسی اداری را پشت سر بگذارد و فعالیتی را آغاز کند. بنابراین به سوی سرمایه‌گذاری‌های کاذب هدایت می‌شود.
سئوال: یک نکته مهمی که در این زمینه مطرح می‌شود، ناظر به این سئوال است که چرا طی سال‌های اخیر از گذارهای بین‌المللی مانند جنگ اوکراین در حوزه حذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی استفاده نکرده‌ایم؟
سعیدی: نه تنها دراین زمینه موفق عمل نکرده‌ایم، بلکه درحال‌حاضر سرمایه‌های ما در حال وورد به بازارهای منطقه‌ای، از جمله ترکیه، گرجستان، ارمنستان، امارات و… است. اینها ربطی به تحریم‌ها ندارد و موضوع، کاغذبازی‌های فرساینده اداری است که سرمایه‌گذار را فراری می‌دهد. تا زمانی که چنین مشکلی حل نشود، گرهی گشوده نخواهد شد و مذاکره تغییری در معیشت مردم به وجود نخواهد آورد.
سئوال: یکی دیگر از نکات مهم مورد اشاره رهبرمعظم‌انقلاب، موضوع «تجربه برجام» بود؛ اینکه اشتباهات گذشته در توافق احتمالی رخ ندهد. از نظر شما مهم‌ترین اشتباهات آن مقطع چه؟
سعیدی: مهم‌ترین موضوع در این زمینه، نگاه فانتزی مسئولان نسبت به غرب و عملکرد نظام بین‌الملل بود. تصور این بود که طرف مقابل براساس بازی برد – برد وارد میدان می‌شود و تعهدهای خود را اجرایی خواهد کرد؛ این رویکرد بسیار خوشبینانه بود و واقعیت‌های نظام بین‌الملل را نادیده می‌گرفت. هرگز نباید چنین نگاهی وجود می‌داشت، این خوشبینی مفرط و قمار صدردصدی در زمینه برجام، سبب شد ما تعهدهای خود را اجرا کنیم، اما طرف مقابل به تعهدهای خود عمل نکرد. آنها ساختار تحریم‌ها را برهم نزدند و به‌عنوان تهدیدی «شمشیر داموکلس» بالای سرما نگه داشتند. نباید به طرف مقابل نگاه فانتزی داشت؛ همان‌گونه که رهبری فرمودند، این رویکرد اشتباه است.
سئوال: از نظر شما مهم‌ترین و برجسته‌ترین نکات مورد اشاره رهبرمعظم‌انقلاب در دیدار روز سه‌شنبه با مقام‌های ارشد سه قوه چه بوده است؟
یوسفی: در ابتدا اشاره کنم که یکی از مهم‌ترین تاکیدها که البته کمتر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، تاکید ایشان بر اهمیت توجه به خانواده بود. ایشان به کارگزاران تاکید داشتند که به محوریت خانواده توجه کنند. گذشته از این، بحث‌های امروز دباره موضوع مذاکره، مهم‌ترین محور سخنان رهبری بود و نکات محوری مورد اشاره ایشان، فصل‌الخطاب همه مسئولان است. اینکه فرمودند یکی از کارها مذاکرات عمان است، برآمده از تجربه‌های گذشته بود که نباید همه موضوع‌ها را به مذاکره گره زد. رهبری تاکید کردند که افراط در دوطرف مشکل‌زاست. نکته دقیق دیگر، این است که شرطی شدن اقتصاد آسیب‌زاست. وقتی با آغاز مذاکرات ۱۵ تا ۲۰ درصد در ارز و طلا کاهش قیمت داریم، این موضوع نشان‌دهنده شرطی شدن اقتصاد در کف جامعه است. مذاکره یکی از ابزارها و موضوع‌های موجود است. دراینجا اشاره کنم که در روزهای اخیر برخی شائبه‌هایی را درباره احتمال تغییر نگاه رهبری به موضوع مذاکره مطرح می‌کردند که درست نیست. باید توجه داشت که ترامپ در حال مدل‌سازی جدیدی از آقایی آمریکا درجهان بود و تاکید می‌کرد که در حوزه‌های مختلف مشکلات موجود در نقاط مختلف جهان را حل می‌کنیم و جنگ‌ها را به چایان می‌رسانیم، یکی از تاکتیک‌ها در مقابل بلوف‌های ترامپ، نشان دادن دست برتر ایران و تثبیت این نکته بود که ترامپ زمین بازی را تعیین نمی‌کند؛ رویکردی که مبتنی بر شکست هژمونی در دیپلماسی هجومی بود. اما بعدا که ترامپ خواست علیه ایران اجماع جهانی بگیرد، رهبری این برگ برنده را از او گرفت و اجازه نداد تعیین کننده صحنه دیپلماسی باشد. ازسوی دیگر رهبری مانع اجماع‌سازی علیه ایران شدند. درعین حال تعیین‌کننده محل، موضوع، نوع و چارچوب مذاکرات ایران بود؛ موضوعی که نشان‌دهنده دست پر ایران است. ازسوی دیگر قانون اقدام راهبردی مجلس را داریم که نقشه راهی در این زمینه است. درباره نحوه مذاکره نیز شائبه‌هایی مطرح شد، اما در سال‌های اخیر نمونه‌های متعدد مذاکره غیرمستقیم داشته‌ایم. نکته این است که الان مذاکره صرفا یک ابزار است و نباید جامعه را شرطی کرد.
سئوال: یکی از موضوعات مورد تاکید مقام معظم رهبری، این بود که باید فضای سرمایه‌گذاری داخلی مهیا شود. سرمایه‌گذاری خارجی شرایط خود را دارد، اما باید از سرمایه‌گذاری داخلی باید مانع‌زدایی کرد. شما چه تحلیلی از این گزاره دارید؟
یوسفی: باید حواس‌مان باشد مردم و اقتصاد را شرطی نکنیم؛ مذاکره تنها یک روش است. همه‌چیز را نباید گره زد به چیزی که ما درآن نقش کامل نداریم. تبعات چنین رویه‌ای رشد منفی اقتصادی در سال‌های اخیر است. رهبری نکته کلیدی گفتند؛ مسئولان و به‌ویژه دولت و قوه قضاییه باید دراین حوزه ریل‌گذاری کنند. حمایت از سرمایه‌گذاری و سودآوری آنان ضروری است. نگاه‌ها را باید به سودآوری اصلاح کرد. سرمایه حلال و مولد مذموم نیست. امروز دولت باید تسهیل گر باشد. نباید در انتظار سرمایه‌گذاری‌های کلان خارجی ماند. باید توجه کنیم که زمان جهان تک قطبی گذشته و باید از فرصت‌های موجود، از جمله در «بریکس» و «شانگهای» استفاده کرد. به جز مولفه تحریم‌های ظالمانه، ویترین نظام حکمرانی ما، سرمایه‌گذاران خارجی را فراری می‌دهد، چراکه می‌بینند دولت، رقیب بخش‌خصوصی است، حتی اگر تحریم‌ها نیز برداشته شود، بازهم نخواهند آمد.
جمع‌بندی
نیاز به نگاه واقع‌بینانه
سعیدی: در جمع‌بندی بحث باید تاکید کرد که در این برهه نیاز به نگاه واقع‌بینانه به تحولات داریم. نگاه فانتزی دهه ۹۰ درست نبود و در مقابل باید نگاه واقع بینانه‌ای داشته باشیم. اگرچه هنوز نتوانسته‌ایم از فرصت‌های منطقه ای و بین‌المللی موجود مانند بریکس و… استفاده کنیم، اما باید توجه داشت که اینها جایگرین رفع تحریم‌ها نمی‌شود، باقی ماندن تحریم ها ما را دچار مشکل خواهد کرد. نه خیلی باید خوشبین بود و نه خیلی بدبین و در شرایط تحریم نمی‌شود زندکی کرد. ما همه تلاشمان را برای رفع تحریم ها انجام دهیم.
بهره‌گیری از مزیت‌های موجود
یوسفی: نکته محوری این است که باید بدانیم، اولین توانایی ما، مردم هستند. نه اینکه تحریم‌ها کاعذپاره است و نه اینکه رفع آنها می‌تواند مشکل آب را حل کند. نگاه ما باید واقع‌بینانه باشد. یکی از ابزارهای رفع مشکلات اقتصادی مردم، مذاکره است، آن‌هم با رعایت چارچوب‌ها و تدابیر ترسیمی ازسوی رهبری انقلاب. ایشان شرایط مذاکره را مشخص کردند، این یعنی تحریم‌ها اثر دارند، اما نکته راهبردی این است که همه مشکلات داخلی ربطی به تحریم‌ها ندارد. در دهه ۹۰ مشکلاتی از جمله در زمینه واردات داشتیم، اما توسعه تولید اولویت نیافت و همه توجه‌ها به مذاکره بود. برای مردم نباید رقیب تراشید و دولتی‌ها و شبه دولتی‌ها نباید رقیب مردم باشند. ناترازی‌ها باید با راهکارهای راهبردی رفع شود. چابهار مزیتی برای ماست و باید از آن استفاده کرد. همه تخم‌مرغ‌ها نباید در سبد مذاکره و توافق گذاشته شود. دیپلماسی اقتصادی ازسوی وزارت امور خارجه نیز باید مورد توجه ویژه باشد.
