نحوه فراوری غذا در رفع یا ابتلاء به کم خونی موثر است
مریم جهانگیر، متخصص طب سنتی ایرانی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: از دیدگاه طب ایرانی، کم خونی به معنای کاهش کمیت و کیفیت خون طبیعی در بدن است و صرفا به معنای کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین نیست بلکه علل مختلفی برای کم خونی وجود دارد که حکما در دو دسته کلی این علل را تقسیم بندی کردند؛ دسته اول کاهش تولید خون و دسته دوم شامل خروج خون از بدن است که دسته اول نتیجه سوء تدبیر در خوردن و آشامیدن یعنی مصرف کم غذا یا اغذیه‌های خون ساز همچنین مصرف بیش از حد غذاهایی است که ارزش غذایی از جهت خون سازی ندارند مثل غذاهای مانده در یخچال و فریزر، نیمه آماده صنعتی، ترش و شور است.
وی ادامه داد: علت دومی که باعث کاهش تولید خون می‌شود، اختلال در هضم و جذب غذا است که از دیدگاه طب سنتی غذا از لحظه ورود به بدن، چهار مرحله هضم را می‌گذراند، این مراحل از معده شروع و در ادامه از کبد، داخل عروق و داخل سلول‌های خون ساز به اتمام می‌رسد که عمدتا مشکلات هضم افراد در قسمت معده و کبد است و یکی از تبعات این اختلال عدم تولید خون به مقدار کافی یا تولید خون با یک کیفیت نامناسب است.
این متخصص طب سنتی ایرانی بیان کرد: علت سوم کاهش تولید خون مربوط به علل روحی و روانی است که معمولا به دلیل مزمن شدن احساساتی مانند غم و ترس، قوای ایمنی بدن تضعیف می‌شود که این عوامل بر روی تولید خون سازی نیز اثرگذار است؛ خروج خون از بدن جزو علل دسته دوم تقسیم بندی می‌شود که خروج غیرمتعارف خون از یک مسیر طبیعی مانند قاعدگی بانوان یا غیرطبیعی مانند خون ریزی گوارشی، بعد از تصادف و زایمان باعث کم خونی در افراد می‌شود.
وی تاکید کرد: همچنین انواع خون گیری‌ها مانند حجامت، فصد یا زالو درمانی مکرر و غیراصولی باعث کم خونی می‌شود، از طرفی افراد دارای بیماری‌های مزمن، زمینه‌ای و طولانی مدت با تضعیف قوای بدن، مصرف بیش از حد منابع بدن و کمبود ذخیره‌های مغذی رو به رو هستند که همین عوامل موجب کم خونی خواهد شد؛ مدیریت حالات روحی و روانی و اصلاح سبک زندگی دو عامل دیگر برای پیشگیری از کم خونی است.
درمان کم‌خونی در طب ایرانی
جهانگیر عنوان کرد: اولین راه پیشگیری از کم خونی، اصلاح تغذیه افراد است، باید غذاهای مصرف شده کافی، مفید و خون ساز باشند و از غذاهای سرد و خشک، تند و شور و ترشیجات پرهیز شود، دومین راه پیشگیری، رفع بیماری‌های زمینه‌ای مثل بیماری‌های مربوط به گوارش مانند کبد یا خونریزی غیرمتعارف در دوره قاعدگی است همچنین طرح غربالگری رایگان ویژه افراد ۵۰ تا ۷۰ ساله در مراکز بهداشت محله‌ها، آزمایش خون مخفی در مدفوع را انجام می‌دهند و توصیه می‌شود افراد در بازه سنی گفته شده این آزمایش را انجام دهند.
وی اضافه کرد: کم خونی‌های وابسته به تغذیه مانند کم خونی فقر آهن، ویتامین B۱۲ و ذخیره فولیک اسید از طریق تغذیه‌های متفاوت قابل اصلاح است، غذاهایی که مزاج شبیه خون دارند یعنی گرم و تر هستند برای رفع کم خونی مناسب هستند، انواع این تغذیه‌ها شامل غذاهای حاوی گوشت به ویژه گوشت گوسفند است که می‌توان به صورت کباب آبدار، داخل خورش‌ها، آبگوشت یا ته چین استفاده شود.
جهانگیر اعلام کرد: حلیم گندم، سوپ یا آشی که در آن از گوشت یا عصاره آن‌ها استفاده شده برای رفع کم خونی مناسب است همچنین زرده تخم مرغ عسلی برای بیمارانی که ضعف دارند، زنان تازه فارغ شده و بانوانی که دوره قاعدگی سختی را می‌گذرانند، توصیه می‌شود؛ زیرا علاوه بر خون سازی، هضم آسانی دارد. به غیر از غذاهایی که ریشه حیوانی دارند، جوانه حبوبات و غلات مانند جوانه گندم، ماش یا یونجه در سالادها قابل استفاده است یا به صورت چرخ شده یا پودر شده داخل مایه کوفته و کتلت استفاده شود.
وی ادامه داد: پختن شیربرنج به همراه شیره انگور یا عسل، شله زرد همچنین عسل نیز به عنوان یک تغذیه پایه برای خون سازی قابل استفاده است، انواع شیره‌های انگور، خرما، توت و انجیر علاوه بر خون سازی، نوعی انرژی‌زا هم محسوب می‌شوند؛ مغزیجات مانند پسته، فندق و بادام را به صورت پودر شده، سیب شیرین، انگور، هویج، گلابی، نارگیل، توت شیرین، برگه زردآلو، مویز، انجیر خشک، میوه‌هایی با رنگ قرمز مانند شاتوت، انار، لبو و چغندر برای خون سازی مفید هستند.
این متخصص طب ایرانی بیان کرد: باید یکسری نکات غذایی برای جذب صحیح مواد غذایی مفیدی که برای خون سازی گفته شد رعایت شود به طور مثال از مصرف لبنیات در کنار غذاهای حاوی پروتئین حیوانی پرهیز کنید زیرا به دلیل کلسیم موجود مانع جذب آهن می‌شود؛ همچنین اضافه کردن مواد ترش، شور و تند به غذاهای خون ساز باعث جذب نشدن آهن می‌شود و مصرف بیش از حد چای یا قهوه بعد از وعده‌های غذایی یا به صورت روزانه مانع جذب منابع مقوی غذا می‌شود و برای پخت و پز سعی کنید از ظروف چدن اصل و پیرکس استفاده کنید.
چه دمنوش‌هایی برای بهبود کم‌خونی مفید هستند؟
وی اضافه کرد: تجویز گیاهان دارویی برای افراد، بر حسب عوامل گوناگون متغیر است اما به طور کلی گیاهانی مانند یونجه، گزنه، اسفناج، کاهو، کدو، جعفری، شبدر و سبزیجات دیگر خون سازی بالایی دارند همینطور میوه‌ها و سبزیجات قرمز مانند شاتوت، لبو، زرشک، آلبالو، عناب و انار همچنین خشکباری مانند برگه زردآلو، انجیر، کشمش و مویز خون سازی را در بدن افزایش می‌دهند.
جهانگیر تاکید کرد: اگر فردی مزاج گرم دارد، سبزیجاتی با طبع خنک مانند کاهو، اسفناج، کدو و ماء‌الشعیر گیاهی که حاوی جو پخته شده است برای این افراد مناسب‌تر است و برای افرادی با مزاج سرد سبزیجاتی مانند گزنه مناسب‌تر است، توجه داشته باشید مصرف گیاهان و دمنوش‌های دارویی زیر نظر پزشک باشد تا در بروز هر گونه حساسیتی، دکتر متخصص نسخه‌ای جدید را آماده کند همچنین بعد از گذراندن دوره دارویی از مصرف بیش از حد داروها پرهیز کنید.
دور شدن از اعتدال مزاج عاملی برای ابتلاء به بیماری
وی گفت: در طب ایرانی اصلی‌ترین عامل ابتلا به بیماری‌های متفاوت در افراد، دور شدن از مزاج اعتدال برای هر فرد است، افرادی با مزاج یا سوء مزاج سرد و خشک دارند با علائم خشکی پوست، اضطراب، بی‌خوابی، ترس، خشکی مفاصل، لاغری و نحیف شدن بدن رو به رو هستند و به بیماری کم خونی بیشتر مبتلا می‌شوند؛ همچنین افرادی با مزاج یا سوء مزاج بلغمی نیز با طبع سرد و تر احتمال به ابتلای کم خونی در آنان بیشتر است.
این متخصص طب ایرانی تاکید کرد: بعد از مصرف غذا و هضم آن توسط معده، شیره تولید شده به سمت کبد حرکت می‌کند و پس از هضم در کبد به چهار خلط دم، بلغم، صفرا و سودا تبدیل می‌شود که از طریق عروق مختلف به سمت اعضای بدن حرکت می‌کنند. خلط دم همان خون است که اگر به مقدار کم تولید شود خطر ابتلا به کم خونی حاصل می‌شود، خلط بلغم پیش‌ساز خلط دم است و وجود آن برای تولید خون حیاتی است.
وی افزود: بلغم بیش از حد در بدن باعث اختلال می‌شود و افرادی که تجمع بلغمی دارند با علائم سردی سطح بدن، خواب آلودگی، پف صورت، افزایش وزن، خستگی و کسالت رو به رو هستند که این افراد با کاهش قوای بدن و حرارت بالای داخل بدن توان تولید خون یا همان دم را از دست می‌دهند؛ همچنین مزاج یا سوء مزاج گرم و خشک که با صفراوی شدن بیش از حد بدن رو به رو است، به کم خونی دچار می‌شوند.
جهانگیر ادامه داد: این افراد با علائم لاغری، خشکی دهان، عطش شدید، تحریک پذیر، خواب کم و سبک رو به رو هستند. برای درمان مزاج سرد و خشک، غذاهایی با طبع گرم و لطیف مانند گوشت گوسفندی، تخم مرغ عسلی، شیره انگور، بادام، شیربرنج و شله زرد تجویز می‌شود و باید از عدس، کلم، بادمجان، قارچ، غذاهای صنعتی و مانده، نوشیدنی‌های خنک، بستنی، ترشی، ترشیجات و شوریجات پرهیز کنند.
این متخصص طب سنتی ایرانی افزود: برای افرادی با مزاج سرد و تر تغذیه‌هایی مانند نخودآب، میوه‌های گرم مثل انجیر، کشمش و انگور همچنین آبگوشتی که سیب زمینی، گوجه و رب از آن حذف شده باشد و با نخود بیشتر و ادویه‌های گرم مانند زیره پخته شده باشد توصیه می‌شود و باید از خوردن سالاد مخصوصا خیار و گوجه در کنار غذا، ماست و دوغ پرهیز کنند.
وی گفت: برای مزاج گرم و خشک خوردن آب انار شیرین، آب سیب شیرین به همراه عسل، لیموترش با عسل، ماء الشعیر طبی، کاهو، اسفناج و به طور کلی مصرف میوه‌های تازه برای خون سازی این افراد توصیه می‌شود و باید از ادویه‌های گرم و خشک، تندی، غذاهای سرخ شده و صنعتی پرهیز کنند.
عوامل موثر در تشدید کم خونی
جهانگیر یادآور شد: پنج عامل بی‌خوابی، کم تحرکی، آداب غلط خوردن، نوشیدن و سوء تغذیه، استرس و یبوست در تشدید ابتلا به کم خونی موثر هستند. مصرف چای یا قهوه بعد از غذا و بدون رعایت زمان دو الی سه ساعته، خوردن مخلفات زیاد در کنار غذا، خوردن غذاهای سرد و خشک، شور، تند و ترش می‌تواند کم خونی را در افراد افزایش دهد.
این متخصص طب سنتی ایرانی بیان کرد: یبوست باعث تجمع فضولات و پسماندها در بدن می‌شود و عدم دفع روزانه این مواد خطر ابتلاء به بیماری‌های گوناگون از جمله عفونت و کم خونی را افزایش می‌دهد؛ همچنین یبوست باعث بی‌اشتهایی در افراد و در نتیجه عدم دریافت تغذیه‌های مناسب خون سازی در بدن می‌شود بنابراین درمان یبوست برای رفع کم خونی افراد ضروری تلقی می‌شود.
روش‌های درمانی موثر در بهبود کم‌خونی
وی اظهار کرد: در افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای، سوء مزاجی و یبوست دارند گاها زالو درمانی یا حجامت توصیه می‌شود اما تجویز آن طبق تشخیص دکتر است. بادکش گرم روی استخوان‌های پهن و بلند بدن در رفع کم خونی بسیار موثر است اگر این بادکش در طول یکماه صورت بگیرد اثرگذار خواهد بود، بادکش درمانی برای تحریک مغز استخوان برای تولید خون سازی موثر است. زالو درمانی یا فصد به دلیل خارج شدن خون غلیظ و باقی ماندن خون باکیفیت و رقیق در بدن باعث از بین بردن علائم کم خونی مانند ضعف و بیحالی یا ریزش مو می‌شود اما تجویز آن باید با تشخیص پزشک باشد.
جهانگیر عنوان کرد: به جزء زنان باردار، کودکان و نوجوانان به دلیل سرعت رشد و احتمال سوء تغذیه با عادات بد غذایی یا بی اشتهایی، بانوان در سنین باروری به دلیل خونریزی دوران قاعدگی و سالمندان به دلیل ضعف و کم اشتهایی بیشتر در معرض کم خونی هستند. این افراد با اصلاح سبک زندگی از جمله اصلاح عادات غذایی و مصرف غذاهای خون ساز با هضم آسان می‌توانند از ابتلا به کم خونی پیشگیری کنند.
این متخصص طب سنتی ایرانی یادآور شد: بانوان باردار در سه ماهه دوم که جنین در حال رشد است، احتیاج بیشتری به خون سازی دارند به همین دلیل علاوه بر مصرف غذاهای مناسب باید به پرهیزات نیز توجه کنند به طور مثال اگر بانوان باردار ویار مصرف یک ماده ترش مزه را کردند توصیه می‌کنیم ماده‌ای با مزه ملس یا ترش و شیرین استفاده کنند، از مصرف فست فود، غذاهای مانده، ادویه‌های تند و شور پرهیز کنند.
وی افزود: هرگونه استرس و غم برای مادران باردار مضر است و یک ماده نشاط آور مفید برای این بانوان فالوده سیب است و طرز تهیه آن به این صورت است که به سیب رنده شده، عسل یا شیره انگور با مقداری گلاب اضافه می‌شود که برای خون سازی و نشاط مادر باردار توصیه می‌شود؛ همچنین خواب شبانه کافی قبل از نیمه شب تا طلوع آفتاب و پرهیز از خواب میانه روز به دلیل تاثیر بر روی هاضمه، در رشد جنین و خون سازی موثر است.
این متخصص طب سنتی ایرانی اعلام کرد: تحرک کافی مادر باردار به صورت پیاده روی روزانه، ۳۰ دقیقه در صورت نداشتن ممنوعیت خاصی انجام شود و مصرف مکمل همراه با ویتامین c نیز برای رشد جنین و خون سازی می‌تواند اثرگذار باشد همچنین از مصرف کافئین و نوشابه‌های گازدار پرهیز کنند و آزمایش‌های دوره‌ای خود را به صورت منظم انجام دهند.
مواد غذایی موثر در خون‌سازی بدن
وی اظهار کرد: منابع غنی هِم آهن از طریق منابع حیوانی مانند انواع گوشت قرمز و سفید جذب می‌شود و جذب منابع بدون هم سخت‌تر انجام می‌گیرد زیرا از طریق منابع گیاهی جذب می‌شود و بهتر است هنگام مصرف این آهن، ویتامین c برای جذب بهتر مصرف شود که این مواد شامل انواع حبوبات، سبزیجات با برگ‌های تیره، غلات و مغزیجات می‌شود.
جهانگیر گفت: هنگام مصرف منابع سرشار از آهن و خون ساز از مصرف موادی که مراحل جذب را مختل می‌کنند، مانند چای، قهوه، لبنیات و سبوس نان یا برنج پرهیز شود. مواد مغذی دیگری منابع غنی B۹ است که شامل سبزیجات با رنگ تیره، عدس، لوبیا، آووکادو، مرکبات و آبمیوه‌های طبیعی می‌شود. ویتامین B۱۲ نیز در خون سازی و بهبود عملکرد سیستم عصبی موثر است و موادهای شامل این ویتامین؛ گوشت قرمز، مرغ، ماهی و غذاهای دریایی، تخم مرغ، لبنیات و غلات هستند.
وی تصریح کرد: موادی مانند هویج، کدو تنبل، زردک یا همان هویج ایرانی، سبزیجاتی با رنگ تیره و برگه زردآلو منابع سرشار از ویتامین A هستند و این ویتامین به دلیل آزادسازی منابع آهن در خون سازی موثر است همچنین کم آبی موجب گردش خون ضعیف می‌شود و غذاهایی مانند آش رشته، ماکارونی و غذاهای لزج و چسب ناک مثل پنیر پیتزا باعث غلظت خون و ضعف در جذب ویتامین‌های موجود در غذا می‌شود بنابراین نحوه فراوری غذا مهم است و سبک پخت غذاهای ایرانی نسبت به غربی‌ها بهتر است.
انتهای پیام
