چه زمانی شیپورهای حمام دوباره به صدا درمی‌آمد؟
همشهری آنلاین- ابوذر چهل امیرانی: جارچی‌ها بیش از همه نقش مهمی در اطلاع‌رسانی به مردم داشتند و حلول ماه رمضان، وقت سحری و عید فطر را به تهرانی‌های قدیم اطلاع می‌دادند. آنها در کوچه پسکوچه‌ها به راه افتاده و با کوبیدن روی طبل، مردم را برای خوردن سحری و خواندن دعا بیدار می‌کردند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
در دوران قاجار، بیدار باش مردم شکوه بیشتری داشت و آن زمان توپ‌هایی با گلوله‌های مشکی شلیک می‌شد تا تهرانی‌ها متوجه نزدیک شدن وقت به اذان صبح شوند.
افرادی هم به عنوان مناجات‌خوان از افطار تا سحر در کوچه‌ها و محله‌ها مناجات می‌خواندند. به گفته اردشیر آل‌عوض، تهران‌پژوه، هر وقت مناجات‌خوان‌ها سوره یاسین و طاها می‌خواندند، یعنی ماه مبارک رمضان شروع شده است.
وی می‌گوید: «آدابی هم که بین تهرانی‌ها رواج داشت، کوبیدن به دیوار همسایه‌ها در هنگام سحر بود تا همسایه دیوار به دیوارشان از خواب بیدار شود. این کار در محله‌های قدیمی و کوچه‌های آشتی‌کنان رواج بیشتری داشت.
شیپور بیدار باش
موضوعی که کمتر کسی به یاد دارد، نواختن شیپور در گرمابه‌ها برای بیدار شدن مردم در سحری بود. آل‌عوض می‌گوید: «در گذشته حمام‌های عمومی شیپورهایی داشتند که ساعات شروع و پایان کار حمام را اعلام می‌کردند. در دوره قاجار و قبل از آن، از این شیپورها در ماه رمضان برای بیدار کردن اهالی محله استفاده می‌کردند. شیپور ۲بار به صدا درمی‌آمد؛ بار اول ساعت۲۴ که مخاطبش زنان خانه بودند تا از خواب بیدار شده و سحری را آماده کنند. شیپور دوم نیز بعد از ساعت ۳بامداد نواخته می‌شد تا مردم برای خوردن سحری بیدار شوند.»
نکته جالب اینجاست که مردم پیش از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، خودشان نظافت اماکن عمومی از جمله گرمابه‌ها را همانند مساجد انجام می‌دادند.
سحری‌های مقوی
مردم در وقت سحری سعی می‌کردند غذاهای مقوی بخورند. به گفته آل‌عوض، آن زمان دمپختک و عدسی، غذای مرسوم شب‌های ماه مبارک رمضان در تهران بود و زن‌ها با قرار دادن جوشانده سنبل الطیب، شربت‌ها و دمنوش‌های مختلف در سفره سحری، مانع از تشنگی اعضای خانواده در طول روز می‌شدند.
مردم برای اینکه بیشتر وقت خود را در ماه مبارک رمضان به عبادت بگذرانند، قبل از رسیدن این ماه مبارک، آذوقه یک ماه خانواده را تهیه و انبار می‌کردند. برخی‌ها در این ماه قید کاسبی را می‌زدند و بعضی افراد از جمله مسگرها کار خود را دیرتر شروع می‌کردند چون از مشاغل طاقت‌فرسا بود و توان روزه‌دار را می‌گرفت. برخی هم مثل قنادها و کله‌پزها بعد از اذان ظهر شروع به کار می‌کردند.
دسترخوان
سفره پهن کردن از آداب خوب ماه مبارک رمضان بود که به آن «دستر خوان» می‌گفتند. به گفته آل‌عوض، بزرگ خانواده نخستین نفری بود که سفره افطاری برای فامیل باز می‌کرد. این مراسم افطاری با قرائت و ختم قرآن همراه بود. اگر کدورتی هم بین افراد وجود داشت، باید در ماه رمضان برطرف می‌شد چون معتقد بودند اگر قهر دو مسلمان بیش از ۳روز طول بکشد، نماز و روزه آنها نزد خدا مورد قبول نیست.
در این ایام، یتیم‌نوازی به اوج می‌رسید و زورخانه‌ها به محلی برای برگزاری مراسم گلریزان تبدیل می‌شدند تا گره از مشکلات نیازمندان باز شود. همچنین اگر در محله‌ای فرد بیمار و زمین‌گیری وجود داشت، اهالی خود را موظف می‌دانستند قبل از آغاز ماه رمضان به عیادت او بروند. این رسم در پانزدهم ماه رمضان، همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) تکرار می‌شد.
ایام تیغ
ایام قتل، نامی بود که در شهرهای مختلف برای شب ضربت خوردن تا شهادت حضرت علی(ع) به کار برده می‌شد.
آل‌عوض می‌گوید: «تهرانی‌ها به این روزها ایام تیغ می‌گفتند. از ابتدای ماه رمضان تا آغاز ایام تیغ، نواها و مناجات‌ها رنگ و بوی شادی داشت، اما در ایام تیغ رنگ و بوی عزاداری می‌گرفت و بعد از این ایام نیز دوباره شادی به نواها و نغمه‌ها برمی‌گشت.»
