یادگار حاج حسین فخریه در امیریه | این بنا ویژگی‌های منحصر به فردی دارد
همشهری آنلاین – ثریا روزبهانی: مسجد فخریه یکی از ۳مسجد بدون استهلاک و انحراف در تهران است که توسط «استاد لرزاده، معمار بنام، بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۲ در برهه‌ای که مشغول طراحی و ساخت کاخ مرمر بود، ساخته و بنا شد. بانی این مسجد حاج حسین فخریه است، که شغل او فخاری بود و کوره آجرپزی‌اش در نازی‌آباد بود.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
«نصرالله حدادی»، تهران‌شناس، درباره این مسجد می‌گوید: «این مسجد بدون استهلاک و انحراف است. در سال در دو تاریخ ۱۷خرداد و ۱۲مرداد خانه خدا سایه ندارد و خورشید بر خانه خدا عمود می‌شود. این پدیده به این دلیل رخ می‌دهد که کعبه دقیقا در میان خط استوا و مدار راس السرطان قرار دارد؛ چنان‌که در هر سال دو بار و همزمان با عبور خورشید از خط استوا به سمت راس‌السرطان در ماه می و نیز زمان بازگشت خورشید از جنوب به سمت خط استوا در ماه ژانویه این اتفاق می‌افتد. از این رو محراب مساجد را با زاویه می‌سازند، اما استاد زاویه محراب مسجد را به گونه‌ای می‌گرفت که با افق این روزها تنظیم باشد و کاملاً رو به سمت قبله ساخته شود. به همین دلیل نمازگزاران برای به جا آوردن نماز داخل این مسجد کاملاً صاف در مقابل قبله می‌ایستند. همچنین در ساخت این مسجد از ۳ نوع مصالح آجر زبره، ستون‌های سنگی و طاق‌ها و قوس‌های بسیار زیبا همراه با کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری و ورودی هشتی که به نوعی امضای استاد لرزاده در همه مساجد ساخته‌شده توسط او عنوان می‌شود، استفاده شده است. ۳۲ کاسه معلق و ۱۶ نیم‌کاسه معلق دارد که روی ستون‌های سنگی استوار شده است.
روایتی جالب درباره ساخت مسجد فخریه و اعتقادات دینی حاج حسین فخریه وجود دارد که حدادی، تهران پژوه به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «مرحوم حاج حسین آقا فخریه، واقف این مسجد، خودش در آن زمان در حوالی محله نازی‌آباد کوره آجرپزی داشت و فخار (آجرفروش) بود. جالب است که مرحوم فخریه برای اینکه شک و شبهه دینی در مال شخصی‌اش برای ساخت مسجد وجود نداشته باشد، به هیچ وجه از فخاری و کوره آجرپزی خودش به تهران آجر نمی‌آورد و در آن زمان آجرهای مسجد را خریداری می‌کرد.
برای ساخت این مسجد ۳۰۰هزار آجر به کار رفته و با توجه به اینکه حمل و نقل در آن زمان فقط توسط چهارپایان انجام می‌شد، مرحوم حاج حسین آقا فخریه گفته بوده که روزی دو بار، صبح و بعدازظهر، بر حیوانات بار سوار کنند و بار حیواناتی مانند الاغ بیشتر از ۷۰تا ۸۰ آجر و روی قاطر بیشتر از ۹۰ تا ۱۰۰ آجر و بر شتر بیشتر ۱۰۰تا ۱۱۰ آجر نگذارند تا زبان‌بسته‌ها اذیت نشود. از نازی‌آباد تا بالای میدان منیریه هر هزار متر برای آنها هم آب و هم علیق (کاه و یونجه) بگذارند و اگر حیوانات طی مسیر زخمی می‌شدند دیه آنها را باید کنار می‌گذاشتند و از سویی هم بعد از اتمام ساخت مسجد حیوانات آزاد می‌شدند.»
